معرفی_کتاب: “دیپلماسی و قتل در تهران”
❇️الکساندر #گریبایدوف، دیپلمات، نمایش‌نامه‌نویس، شاعر و آهنگ‌ساز و البته سفیر روسیه در ایران است(دومین سفیر روسیه که همچون گریبایدوف به قتل رسید سفیر روسیه در ترکیه بود . نکته جالب اینجاست که بنابر گفته ها وقتی در ترکیه ترور شد، پوتین در مسکو مشغول تماشای تئاتری از گریبایدوف بود). او در مقام فرستاده صاحب‌اختیار روسیه تزاری در ایران، تدوین عهدنامه #ترکمانچای را در مذاکره با #عباس_میرزا برعهده داشت و مقام سفیری را به همین دلیل پاداش گرفت. سوء رفتار او با ایرانی ها و از همه مهم تر تلاش برای انتقال زنان گرجی(که بنابر تفسیر گریبایدوف از عهدنامه ، روسی و اسیر تلقی می شدند و دراندرونی برخی رجال ایرانی بودند) سبب ساز قتلش شد و شاه ایران هم برای جبران این مساله مجبور به دادن تاوانی سنگین منجمله الماس ۸۸ قیراطی (معروف به الماس شاه که نادر از هند آورده بود) به تزار روسیه شد.
❇️در مورد قتل گریبایدوف کتاب های مختلفی نوشته شده است و برخی هم این اقدام را توطئه انگلیسی ها با مباشرت ایرانی ها دانسته اند اما اگر قرار باشد کتابی را در این مورد معرفی کنم این کتاب بی تردید کتاب: “ديپلماسی و قتل در تهران” نوشته “لارنس کلی” با ترجمه “غلامحسين ميرزا صالح” (نشر نگاه معاصر) است. چیزی که باعث می شود این کتاب را معرفی کنم این است که نویسنده، گریبایدوف را نه از منظر یک سفیر و روایت او را نه از منظر یک روایت تاریخی سیاسی بلکه از زاویه ای دیگر نگریسته است. لارنس کلی در ماجرای گریبایدوف تصویری از دگردیسی و گونه شناسی یک روشنفکرغرب ستیز -با مسامحه- شرقی را دیده است (این نقل قول گریبایدوف در نفی الگوهای غربی مشهور است که : روسيه به پوشاک و آشپزی نوع فرانسوی و الگوی بيگانه نياز ندارد). روشنفکری که گونه ی روشنفکری او برخلاف همتایان معاصرش در غرب به جای استفاده دانش برای تمرکز بر مساله انسانیت و کرامت، آن را ابزار استیلا و بردگی دیگران می بیند و در عمل، روزگاری کاملا متناقض با آثار یا ادعاهای پیشین خودرا رقم می زند. در این کتاب می خوانیم که گریبایدوف از کودکی همواره نگاهی اشرافی و ازبالا به پایین به رعایا و مردم عادی داشته است و وقتی هم که قرار شد طرف مذاکره با ایرانی ها قرار بگیرد چنان در رفتار و کردار توهین آمیز عمل میکرد که برخی از مقامات روس را نیز به انتقاد وا می داشت.
او در مقابل شاه ایران تعظیم نمی کرد و تشریفات لازم را انجام نمی داد. دراین کتاب و در مقام توضیح رفتار خارج از نزاکت و در عین حال بی رحمانه او می خوانیم که :” رفتار او پس از جنگ با ايرانيان چنان تحقير آميز بود که وقتی از تبريز به تهران حرکت می کرد، خوراک مورد نياز هیأت همراه خود را از روستاهای سر راه تأمين می کرد. اين خوراک عبارت بوده است از روزانه يک رأس گاو، يک رأس گوساله، سی قطعه ماکيان، دويست عدد تخم مرغ، هشتاد و چهار پوند برنج، پنج رأس گوسفند، دويست و چل پوند نان، سيصد و شصت پوند چوب و کنده، يکصد و بيست پوند زغال چوب و ۳۰۰ بطر شراب و عرق” .
❇️رفتار الکساندر سرگییویچ تا آنجا ظالمانه بود که الکسی پترویچ یرمولوف ژنرال ارتش شاهنشاهی روسیه که قوای روس را در جنگ قفقاز فرماندهی میکرد به او هشدار داد که این رفتار عواقب بدی دارد:” یرمولوف گفت : نبايد مردمان مغلوب را خانه خراب کرد. گريبايدوف يادآور شد که او خود هميشه می گفت بايد از بيخ شخم زد و ايرانيان فقط در برابر قدرت خاضع هستند. يرمولف پاسخ داد: شيار زدن چيز ديگری است. اين جنگ است يا اخاذی؟ ».
❇️ سراسر کتاب روایت به اصطلاح #روشنفکری است که درست در همان زمان هاییکه از مردم تحت ستم نسق می کشد و در طمع همخوابی با دخترکانی که سیاست فرصت مقاربت با آنان را از او گرفته؛ می سوزد، حسرت می خورد که فرصت نوشتن و مطالعه ندارد! بی آنکه روشن کند فرصت های پیشین او در نوشتن نمایشنامه ها یی که تحسین پوشکین را نیز برانگیخته است و حالا به غارت بردن کتابخانه اردبیل و تعدی به نوامیس منجر شده چه گلی بر سر آدمیتی زده که حالا در حسرتش می سوزد؟!
❇️جنس نویسندگان وروشنفکرانی از جنس گریبایدوف شبیه به وضعیت برخی فرهیختگان، منورالفکرها و اهل قلم و اندیشه وطنی است که درکارنامه، ردیفی از کتاب ها و اصطلاحات پرطمطراق را یدک می کشند اما ورود آنان به سیاست چنان تصویر مضحک و مشمئز کننده ای از ارایه داد که آن کارنامه را سیاهه ای بی معنا و بی ثمر کرد. روایت بدیع “لارنس کلی” از گریبایدوف و روشنفکری خاص او مرا به یاد سطری از کتاب:” هاناآرنت/ مارتین هایدگر” نوشته “الیزابت اتینگر” انداخت :
وقتی #کارل_یاسپرس پرسید چطور ممکن است بی فرهنگی چون هیتلر برآلمان حکم براند؟ #هایدگر پاسخ داد: فرهنگ اهمیت ندارد فقط به دستهای شگفت انگیزش نگاه کن!
