ریشه و معنی کلمه چیلله
این شب در فارسی شب یلدا نام دارد. مشخص است که یلدا کلمه ای عربی میباشد(لم یلد و لم یولد) حال چگونه به زرتشت و … نسبت داده می شود کاری ندارم.
نام این شب در ترکی چیلله می باشد.
چرا چیلله؟ و آیا منشا کلمه چیلله ترکی است؟ چرا در این شب قارپیز(هندوانه) خورده می شود؟
در ترکی “یای” یعنی کمان، چیلله نیز یعنی زه کمان(تداعی کننده کشیدگی نهایی کمان) وقتی گفته می شود “یایین چیلله‌سی” (چله تابستان) یعنی نهایت و اوج کشیدگی تابستان. قیشین چیلله‌سی(چله زمستان) نیز بمعنای کشیدگی نهایی سرما که دو تا است یکی چهل روزه “بویوک چیلله” و یکی بیست روزه “کیچیک چیلله”(چله کوچک و چله بزرگ)
وقتی گفته می شود “چیلله گجه‌سی” در واقع نهایت کشیدگی شب می باشد.
چیلله اسمی است که از فعل “چیلمک” به معنای زدن پرتابی توام با ضربه ساخته شده است. همچنین از این خانواده “چیله‌مک” (افشاندن شدید آب) و “چیلتیک” (بشکن زدن با انگشت). واژگان بیشتری از جمله پیلله(پله)، بلله(ساندویچ از نان لواش)، سیلله(سیلی)و… با چنین توصیفاتی می توان نتیجه گرفت که چیلله یک واژه ترکی بوده و لاغیر.
حال چرا قارپیز؟
قار+پیز
قار= برف
پیز= پسوندی است که در ترکی بیشتر برای ساختن اسمهایی که منشا گیاهی دارند استفاده می شود.(یارپیز، پیرپیزو…)
قارپیز را می توان چنین معنی کرد: از بین برنده ی نحوست و سختی برف و بوران.
نکته مقابل نیز خالی از لطف نیست: قارقیش= قار(برف)+ قیش(زمستان)
نگهداری قارپیز قرمز از یایین چیلله‌سی(چله ی تابستان) تا چیلله گجه‌سی جهت وورد به چله زمستان( که کشش نهایی یک فصل میراننده است) در درون “سامان”(کاه) که به رنگ “ساری”(زرد) است زنجیره ی تفکر اسطوره ای ما را با برهانی قاطع به اثبات می رساند. توضیح اینکه چرا در سامان(کاه) نگهداری می شود نیز بدلیل طولانی شدن مطلب آورده نشده است.